އދ.ގެ އެންމެ މަތީ ކޯޓުން ނިންމި ގޮތުގައި ގައުމުތަކުން ބޭރުކުރާ ގްރީންހައުސް ގޭސްތަކާއި ގުޅިގެން ޤާނޫނީ ޒިންމާ އެ ގައުމުތަކުން ނަގަންޖެހޭނެ އެވެ. މިއީ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ދެކޮޅަށް ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި ފިޔަވަޅުތައް އެޅުމުގެ ބާރު ލިބުމުގެ ދިގު އިންތިޒާރަށް އައި ނިމުމެކެވެ.
ހޭގްގައި އިއްޔެ ނިންމި ތާރީޚީ ނިންމުމުގައި، އިންޓަނޭޝަނަލް ކޯޓް އޮފް ޖަސްޓިސްގެ ރައީސް ޔުޖި އިވަސަވާ ވިދާޅުވެފައިވަނީ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކަކީ "އަވަސް އަދި ވުޖޫދީ ނުރައްކަލެއް" ކަމަށާއި، އިންސާނުންގެ ހަރަކާތްތަކުން "ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި" މިއީ ދިމާވެފައިވާ ކަމެއްކަމަށާ، އަދި މީގެ ނަތީޖާތަކާއި އަސަރުތައް ގައުމުތަކުގެ ސަރަހައްދީ ރޮނގުތައް ހުރަސްކުރާކަމަށެވެ.
ޕެސިފިކް ދަރިވަރުންގެ އިސްނެގުން
ކޯޓުގެ މި ނިންމުމަކީ 2019 ގައި ޕެސިފިކް ޔުނިވާސިޓީ ދަރިވަރުންގެ ގްރޫޕަކުން ފެށުނު ހަ އަހަރުގެ އެޑްވޮކަސީއާއި ޑިޕްލޮމެޓިކް މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއެކެވެ. އެ ދަރިވަރުން ކަންބޮޑުވީ މޫސުމީ މައްސަލަ ހައްލުކުރުމަށް ފިޔަވަޅުތައް ނޭޅުމާއި، މިކަމަށް މިހާރު ހުރި މެކޭނިޒަމްތައް ނުފުދޭތީ އެވެ.
އެ ދަރިވަރުންގެ ޚިޔާލަށް ވަނުއާޓޫގެ ސަރުކާރުން ތާއީދުކޮށް، އދ.ގެ ޖެނެރަލް އެސެމްބްލީއަށް ބާރުއަޅާ، ބައިނަލްއަގްވާމީ ގާނޫނުގެ ދަށުން މޫސުމާބެހޭ މައްސަލައަށް ގައުމުތަކުގެ އޮތް ޒިންމާތަކާމެދު ކޯޓުގެ ލަފާ ހޯދުނެވެ.
ކޯޓުގެ 15 ފަނޑިޔާރުންނަށް ދެ ސުވާލަކަށް ލަފާދިނުމަށް އެދުނެވެ:
ފުރަތަމަ ސުވާލަކީ މޫސުމާއި ތިމާވެށި ރައްކާތެރިކުރުމަށް ބައިނަލްއަގްވާމީ ގާނޫނުގެ ދަށުން ގައުމުތަކުގެ ޒިންމާތަކަކީ ކޮބައިކަން، އަދި 
ދެވަނަ ސުވާލަކީ ގައުމުތަކުގެ އަމަލުތަކުން، ނުވަތަ ފިޔަވަޅު ނޭޅުމުން، މޫސުމާއި ތިމާވެއްޓަށް އެކަށީގެންވާ ގެއްލުން ލިބިއްޖެނަމަ، ގާނޫނީ ނަތީޖާތަކަކީ ކޮބައިކަމެވެ.
ސާފު ޒިންމާތައް
ގާތްގަނޑަކަށް ދެ ގަޑިއިރު ހޭދަވި ޚުލާސާއެއް ކިޔާދެއްވަމުން، އިވަސަވާ ވިދާޅުވީ ބައިނަލްއަގްވާމީ ގާނޫނުގެ ދަށުން ގައުމުތަކުގެ ސާފު ޒިންމާތަކެއް އެބަހުރިކަމަށާ، އަދި ގައުމުތައް، އަދި، އެއާ ގުޅިގެން، އެ ގައުމުތަކުގެ އަމިއްލަ ފަރުދުންނާއި ކުންފުނިތައް، ގްރީން ހައުސް ގޭސް ބޭރުކުރުން މަދުކުރުމަށް ޒިންމާވާންޖެހޭކަމަށެވެ.
އިވަސަވާ ވިދާޅުވީ ބައިނަލްއަގްވާމީ ގާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ތިމާވެށްޓާއި އިންސާނީ ހައްގުތަކުގެ ޒިންމާތައް ހަމަ ޔަގީނުން ވެސް މޫސުމީ ބަދަލުތަކަށް ރައްދުވާކަމަށެވެ.
"ތިމާވެށި ރައްކާތެރިކުރުމަކީ އިންސާނީ ހައްގުތައް ލިބިގަތުމުގެ ކުރިން ފުރިހަމަވާންޖެހޭ ޝަރުތެއް،" އޭނާ ވިދާޅުވި، އަދި އިތުރަށް ވިދާޅުވީ ކަނޑުގެ ލެވެލް އުފުލުމާއި، ފެންބޮޑު ވުމާއި، ހަނަފަސްވުމާއި، ތިމާވެށީގެ ކާރިސާތައް "ބައެއް އިންސާނީ ހައްގުތަކަށް އެކަށީގެންވާ ގެއްލުން ލިބިދާނެކަމަށާ އޭގެތެރޭގައި ދިރިއުޅުމުގެ ހައްގު ހިމެނެއެވެ."
ނިންމުމަށް ވާސިލުވުމަށް، ފަނޑިޔާރުންވަނީ ލިޔުމުން ހުށަހެޅި ދިހަ ހާސް އެތަކެއް ސަފުހާ ދިރާސާކޮށް، ދެ ހަފްތާގެ އަނގަބަހުން ދެވުނު ހެކިބަސްތައް އަޑުއެއްސެވި އެވެ. މިއީ ކޯޓުން ބުނާގޮތުގައި އިންޓަނޭޝަނަލް ކޯޓް އޮފް ޖަސްޓިސްގެ އެންމެ ބޮޑު ކޭސް އެވެ. ސަތޭކައަށްވުރެ ގިނަ ގައުމުތަކާއި ބައިނަލްއަގްވާމީ ޖަމާއަތްތަކުން ހެކިބަސް ދީފައިވެ އެވެ.
މައި ބާރުތަކުގެ އިންކާރު
އެމެރިކާ އަދި ޗައިނާ ފަދަ ބޮޑެތި ބާރުތަކާއި ގްރީން ހައުސް ގޭސް ބޭރުކުރާ ގައުމުތަކުން، އެގައުމުތަކުގެ ހެކިބަހުގައި ދައްކާފައިވާ ވާހަކައަކީ ޕެރިސް ކްލައިމެޓް އެއްބަސްވުން ފަދަ ކުރިން ވެފައިވާ އދ.ގެ އެއްބަސްވުންތައް މޫސުމީ ބަދަލުތަކަށް ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް ފުދޭނެކަމަށެވެ.
ނަމަވެސް ކޯޓުން ނިންމީ ގައުމުތަކުގެ ޒިންމާތައް މޫސުމާބެހޭ މުއާހަދާތަކަށްވުރެ ފުޅާކަމަށް، ހިމަނައިގެން ބައިނަލްއަގްވާމީ ގާނޫނުގެ އެހެނިހެން ދާއިރާތަކަށް، އޭގެތެރޭގައި އިންސާނީ ހައްގުތަކުގެ ގާނޫނު، ތިމާވެށީގެ ގާނޫނު، އަދި ބޯޑަރުތައް ހުރަސްކުރާ ގެއްލުން ހުއްޓުވުމުގެ ގާނޫނުތައް ހިމެނެއެވެ.
ޕެސިފިކް ގައުމުތަކަށް މުހިންމު
ކޯޓުންވަނީ ދީފައިކަނޑުގެ ލެވެލް އުފުލި ބައެއް ޤައުމުތައް އެކުގައި ގެއްލިއްޖެނަމަ ކިހިނެއްވާނެކަމާމެދުވެސް ރައުޔެއް ދީފަ އެވެ. "ގައުމެއް އުފެދުމަށްފަހު، އޭގެ ބައިތަކުން އެއްބައި ނެތިދިއުމަކީ ކޮންމެހެން އެގައުމުގެ ދައުލަތްކަން ގެއްލޭނެކަމެއް ނޫނެވެ."
އިންޓަނޭޝަނަލް ކޯޓް އޮފް ޖަސްޓިސްގެ ނިންމުމަކީ ގާނޫނީގޮތުން ބަނދެވޭ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް، އެޑްވޮކޭޓުން ބުނާގޮތުގައި މިއީ އަޅާނުލާ ނުހުރެވޭނެ ފަދަ ބޮޑު ގާނޫނީ އަދި ސިޔާސީ ބުރަދަން އޮތް ނިންމުމެކެވެ. އަދި މީގެ ސަބަބުން ކްލައިމެޓް ލިޓިގޭޝަންއާއި ކްލައިމެޓާ ގުޅުންހުރި ގެއްލުމާއި ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ހޯދުމުގެ ދޮރުތައް ހުޅުވިގެންދިއުމުގެ ފުރުސަތު އެބައޮތެވެ.
އަމަލީ ނަތީޖާތައް
ފަރުދުންނާއި ގްރޫޕްތަކަށް އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ގައުމުތަކާ ދެކޮޅަށް ކޯޓުގެ ނިންމުމާ އެއްގޮތަށް ޢަމަލުނުކުރާކަމަށް ދަޢުވާކުރެވިދާނެއެވެ. އަދި ގައުމުތަކަށްވެސް އިންޓަނޭޝަނަލް ކޯޓް އޮފް ޖަސްޓިސްއަށް އެނބުރި އައިސް އެކަކު އަނެކަކު ޒިންމާދާރުކުރުވިދާނެ އެވެ.
މި ނިންމުމަކީ ޓެކްނިކަލް އަދި ސިޔާސީގޮތުން ބާރުހުރި ނިންމުމެއް ކަމުގައިވެ، މުސްތަގުބަލުގެ ކޮޕް އެއްބަސްވުންތަކާއި އެހެނިހެން ކްލައިމެޓް މެކޭނިޒަމްތަކުގެ މަޝްވަރާތަކުގައި ކުދި ގައުމުތަކަށް ބޮޑު ބުރަދަނެއް ލިބޭނެ އެވެ.