2025 އަށް ލަފާކުރާ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓާމެދު އޮތް އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ ވަކިވަކި މަޝްރޫއުތަކުގެ ތަފުސީލު ނެތުންކަމަށްވާއިރު މިކަމުގައި ދުނިޔޭގެ ގައުމުތަކުގައި އަމަލުކުރާ ގޮތާއި ބަޖެޓު އެކުލަވައިލުމުގެ މިންގަނޑުތައް ބުނަނީ ކީކޭ ހެއްޔެވެ؟
މިހާރު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ކުރިއަށްދާ އެންމެ ބޮޑު މަސައްކަތަކީ 2025 ވަނަ އަހަރަށް ލަފާކުރާ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުގެ މަސައްކަތެވެ. ބަޖެޓު ދިރާސާކުރާ ކޮމިޓީން ބަޖެޓު އޮތީ ފާސްކޮށްފަ އެވެ. ދެން އޮތީ މަޖިލީހުގެ ތަޅުމުން ބަޖެޓު ފާސްކުރުމުގެ މަރުހަލާ އެވެ. ބަޖެޓު ބަހުސްގައި އިދިކޮޅު އެމްޑީޕީގެ މެންބަރުން ފާހަގަކުރައްވާ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ އެހެން އަހަރުތަކާ ހިލާފަށް މި އަހަރުގެ ބަޖެޓުގައި ވަކިވަކި ރަށްތަކުުގައި ހިންގާ ހުރިހާ މަޝްރޫއުތަކެއްގެ ތަފުސީލު ފެންނަން ނެތުމެވެ. 
ތަކުރާރުކޮށް ދިވެހި ސަރުކާރުތަކުން ދައުވާކުރަނީ ސަރުކާރުތަކުން އެކުލަވައިލަނީ ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓުތަކެއް ކަމަށެވެ. އެހެންކަމަށްވާނަމަ ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓުތައް އެކުލަވައިލުމުގެ އުސޫލުތަކާއި، ޒަމާނީ ޑިމޮކްރަސީތަކުގައި ބަޖެޓު އެކުލަވައިލާ ގޮތަށް ބަލާއިރު، ބަޖެޓުތަކުގައި އެ އަހަރެއްގައި ސަރުކާރަކުން ހިންގަން ގަސްތުކުރާ ހުރިހާ މަޝްރޫއުތަކެއްގެ ތަފުސީލުތައް ހިމަނާތޯ، އަދި އެގޮތަށް ތަފުސީލުތައް ނުހިމަނާނަމަ ސަރުކާރުގެ މަޝްރޫއުތަކުގެ މައުލޫމާތު ރައްޔިތުންނަށާއި، މަޖިލީހުގެ މެންބަރުންނަށް ލިބޭނެ އިންތިޒާމުތަކެއް ހަމަޖެހިފައި އޮންނަންޖެހޭތޯ ބަލައިލަންޖެހެ އެވެ. 
ދައުލަތުގެ ބަޖެޓު ތައްޔާރުކުރުމުގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ހާސިލުކުރަން ޖެހޭ އަމާޒުތަކާ ގުޅޭ ގޮތުން އޯއީސީޑީން ނެރެފައިވާ މޮޑާން ބަޖެޓިން ފޮތުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ކަންކަމަކީ، ދެފުށްފެނުމާއި، ތަންފީޒުކުރެވޭ ކަންކަން އެކުލެވުމާއި، ޖަވާބުދާރީވެވުމާއި، ގައުމީ ފެންވަރުގައި އިސްކަންދޭ ކަންކަމާ އެއްގޮތަށް ބަޖެޓު އެކުލަވއިލެވުން ފަދަ ކަންކަމެވެ. އެކަންކަން ހާސިލުކުރުމަށްޓަކައި ބަޖެޓު އެކުލަވައިލުމުގައި އަންނަނިވި މިންގަނޑުތައް ހިފަހައްޓަންޖެހޭކަމަށް ގަވަމެންޓް ފައިނޭންސް އޮފިސާސް އެސޯސިއޭޝަނުން ޝާއިއުކޮށްފައިވާ "ރިކޮމެންޑެޑް ބަޖެޓް ޕްރެކްޓިސެސް" ގައި ބަޔާންކޮށްފއިވެ އެވެ. 
ދެން އޮތީ ޕްރޮގުރާމް ބަޖެޓިންގެ ސުވާލެވެ. ފާއިތުވި ފަސް އަހަރުވެސް ކޮންމެ އަހަރެއްގެ ބަޖެޓު ހުށަހަޅުއްވާއިރު ބަޖެޓު ބަޔާނުގައި އެއިރުގެ ފިނޭންސް މިނިސްޓަރު އިބްރާހީމް އަމީރު ވިދާޅުވާ ގޮތުން އެ ހުށަހަޅުއްވަނީ ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓެކެވެ. މިހާރުގެ ސަރުކާރުންވެސް ބުނަނީ 2025 ވަނަ އަހަރަށް ލަފާކުރާ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓަކީ ޕްރޮގުރާމް ބަޖެޓެކެވެ. ސުވާލަކީ ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓެއްގެ ސިފަތަކަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ. 
ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓުގެ ތާރީފެއްގެ ގޮތުގައި އިސްވެ ހަވާލާދެވުނު އޯއީސީޑީގެ މޮޑަން ބަޖެޓިން ފޮތުގައި ބަޔާންކުރަނީ، ސަރުކާރަކުން ހިންގަން ގަސްތުކުރާ ޕްރޮގުރާމުތަކަކަށް ނުވަތަ އަމާޒުތަކަކަށް ބިނާކޮށް ވަސީލަތްތައް/ ފައިސާ ހާއްސަކޮށްގެން އެކުލަވައިލާ ބަޖެޓަކީ ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓު ކަމަށެވެ. އިހުގެ ބަޖެޓުތަކުގައ ލައިން އައިޓެމްތައް ނުވަތަ ވަކިވަކި ކަންކަމށް ހިނގާ ހަރަދުތަކަށް ސަމާލުކަން ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި ޕްރޮގުރާމް ބަޖެޓުގައި ސަމާލުކަންދެނީ ޕްރޮގުރާމުތަކަށެވެ. 
މިސާލަކަށް ސުކޫލު އިމާރާތް އެޅުމަކީ ޕްރޮގުރާމެކެވެ. ނަމަވެސް ބ.ހިތާދޫގައި 15 ކިލާސްރޫމު އެޅުމަކީ ލައިންއައިޓަމެކެވެ. ޕްރޮގުރާމް ބަޖެޓުގައި ސަމާލުކަންދޭނީ ލައިން އައިޓަމަށްވުރެ ބޮޑަށް ޕްރޮގުރާމަށްކަމުގައިވުމުން ވަކިވަކި މަޝްރޫއުތައް ބަޔާންނުކޮށް ބަޔާންކުރާނީ އެ ޕްރޮގުރާމަށް ކަނޑައަޅާފައިވާ ފައިސާގެ އަދަދެވެ. 
ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓަކީ ޕަފޯމެންސް ބަޖެޓިންގެ ނުވަތަ ނަތީޖާ ނެރެވޭ މިންވަރަށް ބަލައިގެން ބަޖެޓު އެކުލަވައިލުމުގެ އުސްލޫބެކެވެ. އެހެންކަމުން ޕްރޮގުރާމު ބަޖެޓިންގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގަައި ކޮންމެ ޕްރޮގުރާމަކުން އެ އަހަރު ހާސިލުކުރަން ބޭނުންވާ އަމާޒުތައް ސާފުކޮށް ބަޔާންކުރެ އެވެ. ހާއްސަކޮށް ސަރުކާރުގެ މައިގަނޑު އަމާޒުތައް ބަޔާންކުރެ އެވެ. 
އާންމު ގޮތެއްގައި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ބަޖެޓުގައި އެ އަހަރެއްގައި އެކި ދާއިރާތަކުގައި ހިންގަން ސަރުކާރުން ގަސްތުކުރާ ކޮންމެ މަޝްރޫއެއްގެ ތަފުސީލުތަކެއް ނުހިމެނެ އެވެ. އެހެންނަމަވެސް ބޮޑު މެގަ މަޝްރޫއެއް ހިންގާނަމަ އެ މަޝްރޫއުގެ ތަފުސީލުތަކެއް ބަޖެޓުގައި ހިމަނަފާނެ އެވެ. މިސާލަކަށް ހައި ސްޕީޑު ރޭލުން އިނގިރޭސިވިލާތް ގުޅުވައިލުމަށް ހިންގާ އެޗްއެސް-2 މަޝްރޫއަށް ހިނގާ ހަރަދުގެ ވާހަކަ ބަޖެޓުގައި ވަކިން ފާހަގަކޮށްފައި އޮވެ އެވެ. ނަމަވެސް އެ މަޝްރޫއުގެ ތެރެއިން ވަކިވަކި ދާއިރާތަކުގައި ގާއިމުކުރާ ސްޓޭޝަންތަކުގެ ތަފުސީލެއް ބަޖެޓުގައި ނުހިމެނެ އެވެ. 
ސިންގަޕޫރަށް ބަލާއިރު އެ ގައުމުގައިވެސް ބަޖެޓުގައި ހުރިހާ މަޝްރޫއުތަކެއްގެ ތަފުސީލު ވަކިވަކިން ހިމަނާފައި ނުހުރެ އެވެ. ނަމަވެސް ބަޖެޓުގައި ހިމެނެނީ މުހިއްމު މައިގަނޑު މަސައްކަތްތަކާއި، އިސްތިރާޖީ ގޮތުން އިސްކަންދޭ ކަންކަމާއި އެކި ދާއިރާތަކަށް ކަނޑައަޅައި ހާއްސަކުރާ ވަސީލަތްތަކެވެ. ގައުމީ ފެންވަރެއްގައި މުހިއްމުވާ މަޝްރޫއެއް ނޫނީ ވަކި މަޝްރޫއަކށް ހިނގާ ހަރަދުތަކުގެ ތަފުސީލު ސިންގަޕޫރު ބަޖެޓުގައި ނުހިމަނަ އެވެ. ވަކިވަކި މަޝްރޫއުތަކުގެ ތަފުސީލުތައް ހާމަކުރަނީ އެ މަޝްރޫއުތައް ހިންގާ އިދާރާތަކާއި ވުޒާރާތަކުން ވަކިން ނެރޭ ރިޕޯޓުތަކެއްގަ އެވެ. 
އެމެރިކާގައިވެސް ފެޑެރަލް ބަޖެޓުގައި ހިންގަން ރާވާ ހުރިހާ މަޝްރޫއެއްގެ ތަފުސީލު ނުހިމަނަ އެވެ. ޕްރޮގުރާމުތަކަށް ކަނޑައަޅާ ފައިސާގެ އަދަދުތައް ހިމެނި ނަމަވެސް ޕްރޮގުރާމުގެ ތެރެއިން ހިންގާ ވަކިވަކި މަޝްރޫއުތަކުގެ ތަފުސީލުތައް ހާމަކުރަނީ ވަކިންނެވެ. 
ބަޖެޓުގައި މަޝްރޫއުތަކުގެ ތަފުސީލުތައް ނުހިމެނުމާ ގުޅިގެން އިދިކޮޅު ޕާޓީގެ މެންބަރުން ފާޅުކުރައްވާ ކަންބޮޑުވުމަކީ ސަރުކާރުން އަހަރު ތެރޭގައި ހިންގަން ގަސްތުކުރާ މަޝްރޫއުތައް ނޭނގި މަޖިލީހަށް ސަރުކާރު ޖަވާބުދާރީނުކުރެވޭނެ ކަމުގެ ކަންބޮޑުވުމެވެ. މި ކަންބޮޑުވުމަކީ އޭގެ ޒާތުގައި ބުރަދަންހުރި ކަންބޮޑުވުމެކެވެ. ބަޖެޓުގައި ވަކިވަކި މަޝްރޫއުތަކުގެ ތަފުސީލު ނުހިމެނުމަކީ އެ ތަފުސީލު ލިބެންނުޖެހޭ ނުވަތަ ފެންނަންނުޖެހޭ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. އެކި ގައުމުތަކުގައި މިކަމުގައި އަމަލުކުރާ ގޮތަށް ބަލާއިރު ބަޖެޓުގެ ތެރެއިން ހިންގާ ހުރިހާ މަޝްރޫއެއްގެ ތަފުސީލު ފެންނާނެ ގޮތް އެކި ގައުމުތަކުގައި ހަމަޖައްސަނީ އެކި އުސޫލުތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. 
މިސާލަކަށް އެމެރިކާގެ ބަޖެޓުގައި ބަޖެޓުން ހަރަދުކުރާ ކޮންމެ ކަމެއްގެ ތަފުސީލު ނުހިމެނެ އެވެ. ނަމަވެސް އެ ގައުމުގައި ސަރުކާރުން ހަރަދުކުރާ ގޮތުގެ ހުރިހާ ތަފުސީލެއް ޝާއިއުކުރެ އެވެ. މިސާލަކަށް ޔޫއެސްއޭ ސްޕެންޑިން ވެބްސައިޓުގައި މިދެންނެވި ތަފުސީލުތައް ފެންނަން ހުރެ އެވެ. 
އަވައްޓެރި އިންޑިޔާގައިވެސް ފެޑެރަލް ބަޖެޓުގައި މަރުކަޒީ ސަރުކާރުން ހިންގާ މަޝްރޫއުތަކުގެ ހުރިހާ ތަފުސީލެއް ފެންނަން ނުހުރެ އެވެ. ނަމަވެސް އެ ގައުމުގައި އޮންނަ ޕްރޮޖެކްޓް މޮނިޓަރިން ގްރޫޕްގެ ވެބްސައިޓުގައި މަޝްރޫއުތަކަށް ހިނގަމުންދާ ހަރަދާއި، މަޝްރޫއުތައް ތަންފީޒުކުރަން ހޭދަވާ މުހުލަތު ފަދަ މައުލޫމާތުތައް އަދާހަމަކޮށް ލިބެންހުރެ އެވެ. 
ކެނަޑާގެ ބަޖެޓުގައި ވަކިވަކި މަޝްރޫއުތަކުގެ ތަފުސީލުތައް ނުހިމެނި ނަމަވެސް އެ ތަފުސީލުތައް ސަރުކާރުގެ ވުޒާރާތަކުގެ ނުވަތަ އިދާރާތަކުގެ ހަރަދުތަކުގެ ޕްލޭންތަކުގައި ހިމަނއި އެ ޕްލޭންތައް ހާމަކުރެ އެވެ. އެ ޕްލޭންތަކުގައި އެ އަހަރެއްގައި މަޝްރޫއެއްގެ ތެރެއިން ތަންފީޒުކުރާނެ މިންވަރުފަދަ ތަފުސީލުތައްވެސް ހިމެނެ އެވެ. 
ދައުލަތުގެ ހަރަދުބަރަދާ ގުޅުންހުރި މައުލޫމާތު ހާމަކުރުމުގެ އެންމެ ރަނގަޅު މިންގަނޑުތައް އޯއީސީޑީގެ ޓޫލްކިޓުގައި އަދި އެހެނިހެން ފްރޭމްވޯކުތަކުގައި ބަޔާންކުރެ އެވެ. މެޝިން ރީޑަބަލް މާނައަކީ ދިރާސާކޮށް އަޅައިކިޔަން ފަސޭހަ ފޯމެޓެއްގައި، ވަކިވަކި ތަފުސީލުތައް ބެލޭނެހެން، އައިއެމްއެފްގެ ގަވަމެންޓް ފައިނޭންސް ސްޓެޓިސްޓިކްސް ފަދަ ބައިނަލްއަގުވާމީ މިންގަނޑުތަކަށް ފެތޭހެން އެ މައުލޫމާތު ފެންނަން ހުރުމަކީ މުހިއްމު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި މި ހުރިހާ އޮނިގަނޑެއްގައި ފާހަގަކުރެ އެވެ. 
އެހެންކަމުން ބަޖެޓު އެކުލަވައިލުމުގެ އެންމެ ރަނގަޅު މިންގަނޑަކީ އަދި ތަރައްގީވެފައި ހުރި ގިނަ ގައުމުތަކުގައި އަމަލުކުރަމުން އަންނަ ގޮތަކީވެސް ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުގައި ސަރުކާރުން ހިންގަން ގަސްތުކުރާ ހުރިހާ މަޝްރޫއުތަކެއްގެ ތަފުސީލު ވަކިވަކިން ނުހިމެނުމެވެ. ނަމަވެސް އެ ތަފުސީލުތަކަކީ އެއްވެސް ހާލެއްގައި ސިއްރުކުރާ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އެ ތަފުސީލުތައް ހާމަކުރަން އެކި ގައުމުތަކުން އެކި އުސްލޫބުތައް ބޭނުންކުރި ނަމަވެސް ކުރިއަރާފައިވާ ހުރިހާ ގައުމެއްގައިހެން އެ ތަފުސީލުތައް ފަހުން ހާމަކުރެ އެވެ.  
މި މަސައްކަތުގައި އަހަރެމެން ހަމަ ހަމަ ވާނެ، އިންސާފުވެރި ވާނެ، އިތުބާރު ދަމަހައްޓާނެ